Radiowa Historia Sztuki – architektura Koloni Lwowskiej i sanatorium „Krystyna” w Rymanowie-Zdroju

W 1884 r. Towarzystwo Pedagogiczne Lwowskie przy współpracy dr. Tadeusza Żulińskiego zorganizowało kolonię wakacyjną dla dzieci w Rymanowie-Zdroju. Kolonia ta sięga początków rozwoju uzdrowiska, gdyż źródła mineralne, które zapoczątkowały, jego balneologiczną karierę odkryto i zbadano w 1876 r., dzięki staraniom właścicieli dóbr rymanowskich – Stanisława i Anny Potockich.

W 1885 r. hrabina Potocka ofiarowała na cele kolonii barak położony na terenie jej posiadłości u stóp Żabiej Góry. Powstały w nich dwie salki – jedna dla chłopców, drugą dla dziewczynek. Obok zaś wybudowano prowizoryczną kuchnię. Koloniści otrzymywali bezpłatnie kąpiele mineralne.

Pierwszy pawilon kolonijny został oddany do użytku w roku 1890 r., a dwa dalsze w roku 1895 r., co pozwoliło zwiększyć liczbę dzieci z 23 do 120.

Budynki wzniesione na stoku Góry Żabiej powstały w miejscu nasłonecznionym, suchym, zasłoniętym od wiatrów, z dala od zakładu leczniczego i drogi. Znaczne koszty budowy obiektów kolonijnych zostały spłacone z datków uzyskanych podczas balów charytatywnych urządzanych we Lwowie przez marszałkową Cecylię Badeniową, ale także, ze składek prawie wszystkich samorządów miejskich Galicji, które w zamian uzyskiwały limity miejsc kolonijnych dla swoich podopiecznych.

Prof. Żuliński był dyrektorem Kolonii aż do 1904 roku, tj. blisko 20 lat. Opiekę lekarską zapewniał bezinteresownie pierwszy lekarz zdrojowy Rymanowa – dr Józef Dukiet.

W roku 1914 r. w okresie Bożego Narodzenia spłonął jeden z pawilonów kolonijnych, dwa inne budynki ocalały. W roku 1927 r. spalony pawilon odbudował własnym kosztem Adolf Czerwiński – prezes sądu apelacyjnego we Lwowie. Oddał on do dyspozycji Towarzystwa fundusze otrzymane z okazji pięćdziesięciolecia pracy sędziowskiej. Nałożyło to na kierownictwo Kolonii obowiązek przyjmowania co roku przez jeden sezon po 10 dzieci z rodzin sędziów i po 10 dzieci z rodzin innych pracowników sądowych. Od tego czasu Kolonia Lwowska ponownie tętniła życiem i pozwalała dzieciom szkolnym nie tylko wypocząć, poprawić swój stan zdrowia, ale przeżyć wspaniałą wakacyjną przygodę w tym wyjątkowo uroczym zakątku Beskidu Niskiego.

Przez lata II wojny budynki Kolonii zostały zniszczone, ale przetrwały. Jednak w 1946 r. oddziały UPA napadły na wieś Deszno i Rymanów-Zdrój paląc wieś, większość budynków zdrojowych, a wśród nich dwa budynki Kolonii. Ocalał tylko jeden pawilon, lecz wymagał remontu.

W roku 1949 budynek Kolonii Lwowskiej został przekazany Związkom Zawodowym Pracowników Sądu i Prokuratury z zarządem głównym w Łodzi. 18 listopada 1952 r. budynek został przejęty przez Wydział Oświaty Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie ze swoim oddziałem powiatowym w Sanoku. Prezydium wyłożyło duże kwoty na to, aby przystosować budynek do przyjmowania turnusów w ciągu całego roku. I tak w roku 1952 powstał Państwowy Dom Wczasów Dziecięcych, a w 2001 r. Państwowy Dom Wczasów Dziecięcych zmienił nazwę i obecnie funkcjonuje jako Dom Wczasów Dziecięcych w Rymanowie-Zdroju. Kilka lat temu budynek przeszedł gruntowny remont i przyjmuje kuracjuszy cały rok.

O architekturze budynku Koloni Lwowskiej, a także sanatorium „Krystyna” w Rymanowie-Zdroju, rozmawiają: architekt dr inż. Marek Gransicki z Karpackiej Państwowa Uczelnia w Krośnie i Adam Głaczyński.

Fot. A. Głaczyński